هات تپ چیست و چه الزاماتی دارد؟
عملیات
هات تپ یا انشعاب گرم خطوط لوله (Hottapping) عبارت می‌باشد از انشعاب‌گیری از خطوط لوله زنده حاوی سیال بدون نیاز به قطع جریان سیال. این فرایند با توجه به مزایای نسبی خود در مقایسه با روش‌های انشعاب‌گیری سنتی نظر صاحبان صنایع و فعالان حوزه‌های نفت، گاز، آب و تمامی واحدهای صنعتی که خطوط لوله انتقال سیال جزو فرایندهای اصلی‌شان می‌باشد را جلب کرده است. علی‌الخصوص در مورد مجتمع‌های پالایشگاهی، پتروشیمی، نیروگاهی، خطوط انتقال گاز و آب شهری و بین شهری عملیات هات تپ یکی از روندهای جاری محسوب میشود.
کاربرد عملیات هات تپ
اصلی‌ترین موارد کاربرد عملیات هات تپ به شرح زیر می‌باشد:
- واحدهای صنعتی که به مرحله بهره‌برداری رسیده‌اند، اما جهت رفع در نواقص ناشی از طراحی خطوط لوله مجتمع یا ایراد در ساخت و راه‌اندازی دچار افت فشار و ایراداتی از این قسم شده‌اند طبیعتاً برای رفع ایراد پس از بهره‌برداری نیازمند ایجاد انشعاب‌های جدید می‌باشند. در این شرایط با توجه به این‌که امکان متوقف کردن فرایندها وجود ندارد از طریق عملیات هات تپ انشعاب‌های مورد نظر ایجاد می‌شوند.
-
برخی اوقات مجتمع‌های پالایشگاهی و پتروشیمی و... در راستای توسعه خطوط موجود و راه‌اندازی فازهای توسعه جدید می‌بایست بدون قطعی جریان سیال روی خطوط لوله پرفشار و دارای قابلیت انشعاب، انشعاب‌های جدید خلق کنند. در این شرایط بهره‌گیری از عملیات هات تپ بهترین راهکار خواهد بود.
- در شرایطی ممکن است بخشی از خطوط لوله فعال مجتمع‌های صنعتی دچار ایراداتی نظیر خوردگی، نشتی، شکستگی و نظایر آن شوند. در این موقعیت با انشعاب‌گیری گرم هات تپ از لوله و ایجاد خط فرعی (By Pass) بخش آسیب دیده لوله از جریان انتقال خطوط موجود خارج شده و از طریق عملیات انسداد خطوط لوله یا استاپل از سیال تخلیه میشود. به این ترتیب بخش آسیب دیده را می‌توان بدون نیاز به قطعی جیان سیال از مجموعه خارج کرد و تعمیرات و تعویض‌های لازم روی آن را به انجام رساند.
- برخی مواقع نیاز به نصب قطعات جدید نظیر تجهیزات و قطعات کنترلی و ابزار دقیق روی خطوط لوله موجود جهت کنترل فرایندهی جریان سیال می‌باشد. در این شرایط عملیات هات تپ انجام گرفته و خط در دسترس قرار می‌یگرد. اکنون می‌توان بدون نیاز به تعطیلی فررایندها و ایجاد وقفه در روند عملکردی مجتمع دستگاه‌های مورد نیاز را نصب و استفاده کرد.
کاربردهای متنوع و گسترده عملیات
هات تپ سبب شده است که این فرایند با وجود ویژه بودن ماهیت و متغیرهای عدیده‌ی فنی به یکی از فرایندهای رایج مجتمع‌های صنعتی تبدیل شود. مدیران این واحدها بالطبع ترجیح می‌دهند که هر گونه تغییر و تحول در روندهای جاری خطوط لوله انتقال بدون نیاز به قطعی جریان سیال رخ دهد. مزایای این عملیات آن‌ها را ترغیب می‌کند که به جای تعطیل کردن خط، بروز وقفه، صرف زمان و هزینه بابت نیروی انسانی درگیر و هدر رفت منابع از روش به‌روز و بهینه
هات تپ استفاده کنند.
واحدهای بهره‌گیرنده از هات تپ
گرچه هر واحد صنعتی که خطوط لوله بخشی از فرایندهای اصلی آن را شامل میشود، مشمول استفاده از این سرویس خواهد بود، اما اصلی‌ترین واحدهای صنعتی که از این سرویس بهره می‌گیرند را می‌توان به شرح زیر برشمرد:
- پالایشگاه‌های نفت و گاز
- مجتمع‌های پتروشیمی
- نیروگاه‌های سیکل ترکیبی
- شرکت‌های خطوط انتقال گاز
- شرکت‌های خطوط انتقال آب
- صنایع سنگین نظیر فولاد و ذوب آهن
مراحل عملیات هات تپ
برای انجام عملیات هات تپ مجری فرایند ابتدا به ساکن امکان‌سنجی‌ها، مطالعات و طراحی‌های لازم را انجام داده و در نهایت خروجی مطالعات را در قالب دستورالعمل‌ها و روش‌های اجرایی جهت اخذ تأییدیه به کارفرما تحویل می‌دهد. پس از دریافت تأییدیه‌ها پروژه وارد گام اجرایی خواهد شد که به ترتیب به شرح زیر خواهد بود:
- ساخت و نصب اتصال سه‌راهی روی لوله بمنظور دسترسی‌پذیری دستگاه هات تپ به خط لوله: بمنظور نصب دستگاه هات تپ و ایجاد انشعاب ابتدا یک اتصال سه‌راهی ساخته و روی لوله نصب میشود. این اتصال حکم ورودی انشعاب جدید و همچنین نگهدارنده بخش بریده شده لوله می‌باشد. معمولاً به این منظور از اتصال اسپلیت تی (Split-Tee) استفاده میشود اما بسته به اقتضای پروژه ممکن است اط اتصالاتی نظیر سدل نیپل (Saddle Nipple)و ولدولت (Weldolet) نیز استفاده نمود.
- تست فشار اتصال: بمنظور حصول اطمینان از مقاومت اتصال در مقابل فشار سیال، پیش از انجام عملیات روی اتصال تست فشار انجام می‌گیرد.
- نصب ولو: ولوی که پیش‌تر بر حسب مشخصات فنی لوله و سیال انتخاب شده و عملیات تست روی آن با موفقیت به اتمام رسیده است، روی اتصال اسپلیت تی نصب میشود.
- نصب دستگاه هات تپ: دستگاه هات تپ که از پیش تجهیز شده و تست فشار روی آن صورت گرفته است روی ولو نصب میشود تا مجموعه برای انجام عملیات هات تپ آماده شود.
-
انجام عملیات هات تپ: در نهایت
عملیات هات تپ، عبارت از برش لوله روی خط لوله حاوی سیال به انجام می‌رسد. در این مرحله ضمن پیشروی شفت کاتر دستگاه هات تپ با لوله درگیر شده و فرایند برش را به انجام می‌رساند. پس از اتمام برش لوله، شفت عقب‌نشینی کرده و دستگاه و تجهیزات آن از روی مجموعه خارج می‌شوند. در این مرحله می‌توان ولو را بست و انشعاب جدید ایجاد شده را به کارفرما تحویل داد.
پس از اتمام عملیات هات تپ و تحویل آن، مشتری قادر است عملیات دلخواه خود را روی انشعاب جدید انجام داده . عملیات هات تپ به جهت متغیرهای عدیده فنی و ایمنی جزو فرایندهای ویژه در خطوط لوله بشمار می‌رود و از این‌رو تخصص، تجربه و دانش فنی جزو الزامات آن محسوب میشود.
شرایط انجام هات تپ
بر حسب استانداردهای معتبر بین‌المللی در زمینه انجام عملیات هات تپ نظیر API RP 2201، و سایر سرویس‌های خطوط لوله شرایط احراز صلاحیت عملیات هات تپ را می‌توان به شرح زیر برشمرد:
- تیم جوشکاری کارآزموده و مجرب
- اپراتور واجد صلاحیت و آشنا به تمامی متغیرهای عملیات هات تپ
- تسلط بر فاکتورهای ایمنی کار هات تپ، تجهیزات ایمنی اپراتورها
- توجه به ایمنی زیست محیطی، محل تردد اپراتورها و تجهیزات اضطراری
- تسلط بر رفتار فنی خطوط لوله و سیالات، مشخصات فنی و مختصات کار گرم
عملیات هات تپ در چه‌شرایطی اماکن‌پذیر ست؟
عملیات هات تپ با وجود دامنه کاربردی گسترده خود گاهی اوقات مقرون به صرفه نمی‌باشد یا ممکن است متغیرهای فنی و ایمنی به نحوی باشند که انجام عملسات هات تپ روی خطوط لوله را ناممکن گرداند. با توجه به این نکات امکان‌سنجی و مطالعات طراحی پیش از وارد شدن به فازهای عملیاتی ضروری بنظر می‌رسد. از جمله مواردی که انجام عملیات هات تپ ناممکن است یا نیاز به اتخاذ تدابیر ویژه می‌باشد بشرح زیر می‌باشد:
- روی خطوط لوله سابقاً فعال که در حال حاضر غیر فعال و فاقد سیال هستند: انجام عملیات هات تپ روی این قسم خطوط مستلزم اتخاذ محدودیت‌ها و تدابیر خاص است.
-
خطوط لوله حاوی سیالات بسیار سمی و خطرناک نظیر گاز ترش: البته در صورت رعیات استانداردها و نکات ویژه ایمنی، انجام عملیات
هات تپ روی این قسم خطوط بلامانع است. اما به طور کلی با توجه به آسیب‌های جدی که این قسم مواد می‌توانند بر نیروی انسانی و مجموعه وارد می‌کنند انجام عملیات باید شرایط ویژه خود را داشته باشد.
- فضای محدود: عملیات هات تپ نیازمند وجود فضای کافی و مناسب برای پیشبرد مراحل عملیاتی کار می‌باشد. در صورتی‌که این فضا فراهم نباشد حتی‌الامکان ترجیح بر آن است که محل به مکانی نزدیک و مناسب منتقل شود، به طوری‌که به ماهیت و فلسفه انجام کار آسیبی وارد نشود.
با وجود شرایط مذکور، در صورت اتخاذ تدابیر ویژه فنی و مهندسی، می‌توان بر بسیاری از محدودیت‌های پیش روی عملیات هات تپ فائق آمد. بدون شک تجارب و دانش فنی و حسن سابقه در انجام عملیات با رعایت تمامی متغیرها، می‌تواند پشتوانه‌ای برای مشتریان جهت انتخاب مجریان متبحر و سپردن امور به ایشان باشد. تبادل اطلاعات و تعامل مستمر میان مجری و کارفرما امری ضروری در صحت انجام عملیات هات تپ محسوب میشود. صداقت دوجانبه در ارائه اطلاعات فنی، محیطی و ایمنی از لوازم ضروری کار است. عملیات هات تپ متغیرهای حساس و خطرزایی دارد و اهمال در ارائه اطلاعات از جانب هر یک از دو طرف، بدون شک می‌تواند منشأ خطراتی بزرگ و جبران‌ناپذیر باشد.